De laatste jaren is er een hernieuwde belangstelling voor de toepassing van placebo-effecten in de geneeskunde. Daarbij zijn met name drie aspecten relevant. Het eerste is het gebruik van placebo’s in de context van klinische onderzoeken. Deze nascholing gaat niet zozeer in op alle finesses van de opzet van placebogecontroleerde, klinische onderzoeken. Wel komen enkele interessante fenomenen aan de orde, zoals de voor- en nadelen van actieve placebo’s. Een tweede aspect is de studie naar placebomechanismen, zoals de rol van conditionering en neurobiologische modulatie-effecten. Ook dit zal hier niet uitgebreid aan de orde komen. Weliswaar vinden namelijk veel studies plaats op dit gebied, maar definitieve conclusies ontbreken vaak nog en de resultaten zijn niet altijd direct te vertalen naar de dagelijkse praktijk. Het derde aspect is het gebruik van het placebo-effect met een mogelijke toepasbaarheid in de dagelijkse praktijk. Uiteraard besteden we daarbij ook aandacht aan de keerzijde van het placebo-effect, namelijk het nocebo-effect. Aan de hand van een casus over antidepressiva en een casus over statines illustreren we de mogelijke betekenis van het placebo-effect respectievelijk het noceboeffect in de dagelijkse praktijk. ‘Evidence-based’ richtlijnen over het omgaan met het placebo-effect ontbreken op dit moment nog. Wel gaan we uitgebreid in op een consensusrichtlijn met betrekking tot de implicaties van placebo- en nocebo-effecten voor de dagelijkse praktijk. Deze consensus kwam tot stand tijdens een workshop van een groep internationale, vooraanstaande placebo-onderzoekers. Dezelfde groep heeft enige tijd later ook een consensus gepubliceerd over de voorlichting door de behandelaar aan de patiënt over placebo- en nocebo-effecten. Verder is gebruikgemaakt
van diverse publicaties van specifieke onderzoeken naar placebo- en nocebo-effecten en enkele Cochrane- en andere meta-analyses en systematische reviews op dit terrein. Ook heeft het Geneesmiddelenbulletin in drie hoofdartikelen aandacht besteed aan het onderwerp: ‘Placebo’s en placebo-effecten’ door Bügel, Bogaard en Zaal en Zaal en Bogaard. Ten slotte waren als achtergrondinformatie enkele boeken relevant, met name Placebo, mind over matter in modern
medicine door Dylan Evans en Placebo, reflecties over een vreemde eend in de geneeskunde door Theo Wobbes et al.
Accreditatie
Dit programma voor openbaar apothekers is door de KNMP onder ID 484288 geaccrediteerd voor 3 uur. U krijgt de punten toegekend als u de afsluitende toets succesvol (≥ 60 procent correct beantwoord) hebt afgerond.
Inhoud
BLOK A Placebo’s en placebo-effecten
A1 Placebo’s en placebo-effecten in historisch perspectief
A2 Het verschil tussen placeborespons en placebo-effect
A3 Mogelijk fysiologische mechanismen ter verklaring placebo- en nocebo-effecten
BLOK B Behandeling
B1 Consensus over inzet placebo-effect in de dagelijkse praktijk
B2 Consensus over informatie aan de patiënt
B3 Invloed van uiterlijk, toedieningsvorm, merk/generiek en prijs van geneesmiddel op het placebo- en nocebo-effect
B4 Casus: antidepressiva niet werkzamer dan placebo?
B5 Casus: bijwerkingen van statines grotendeels een nocebo-effect?
B6 Casus: bijwerkingen bij COVID-19-vaccinatie
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad ‘Invoering in de apotheek’
Farmaceutische patiëntenzorg (fpz)
Afsluitende toets 2022/5 Placebo-effect
Auteur
Wil Toenders is opgeleid als apotheker en heeft in zijn bijvak huisartsengeneeskunde onderzoek gedaan naar het voorschrijfgedrag van de huisarts. Na enkele jaren als praktijkapotheker werkzaam te zijn geweest, heeft hij zich gespecialiseerd in farmacotherapie. Hij was hij onder meer hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin, eindredacteur van het Farmacotherapeutisch Kompas en hoofd geneesmiddelenbeoordeling bij het Zorginstituut Nederland. Tegenwoordig is hij zelfstandig consultant op het gebied van met name de vergoeding van geneesmiddelen.
De auteur heeft geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangt geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en heeft geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afloop van deze nascholing:
- weet u wat de verschillende componenten zijn van de placeborespons;
- weet u wat de aanbevelingen zijn van placebo-onderzoekers over het maximaliseren van placebo-effecten en minimaliseren van het nocebo-effect in de dagelijkse praktijk;
- weet u hoe u de patiënt het beste kunt informeren over placebo- en nocebo-effecten;
- kunt u aan de hand van drie casusbeschrijvingen over antidepressiva, statines en COVID19-vaccins het placebo-effect respectievelijk nocebo-effect toepasbaar maken in de praktijk.
