Samenvatting
Infectieziekten zijn belangrijke oorzaken van ziekte en sterfte. Ze worden overgebracht door micro-organismen, zoals virussen, bacteriën of parasieten. In theorie zijn infectieziekten te voorkomen, wanneer het mogelijk zou zijn om niet in aanraking te komen met deze micro-organismen. Maar dit is in de praktijk nagenoeg onmogelijk: contact met micro-organismen is in het normale dagelijkse leven niet te vermijden. Ze zitten in de lucht, op de huid, in de darmen, op voedsel en op voorwerpen en kunnen op allerlei manieren worden overgebracht.
Gelukkig heeft men al lang geleden ontdekt dat het mogelijk is om afweer op te bouwen tegen bepaalde micro-organismen door te vaccineren. Het woord ‘vaccin’ is afgeleid van het Latijnse woord ‘vacca’: koe. Dit komt doordat vaccinatie met koepokken de oudst bekende vaccinatie is.
Vaccineren is een belangrijke methode om infectieziekten te voorkomen. Vaccins zijn gebaseerd op het micro-organisme dat de verwekker is van de infectieziekte waartegen het vaccin bescherming moet bieden.
Van oudsher worden vaccins voor de preventie van infectieziekten toegepast. Vaccins horen zelfs tot de meest kosteneffectieve geneesmiddelen. Door vaccinaties op grote schaal toe te passen kunnen besmettelijke ziekten worden uitgeroeid. Pokken is een voorbeeld van een ziekte die is uitgeroeid. Ook poliomyelitis (kinderverlamming) is waarschijnlijk binnenkort uitgeroeid.
Dit nascholingsprogramma laat u zien hoe vaccins werken, hoe ze zijn samengesteld, welke effecten bij de mens te verwachten zijn en hoe ze gebruikt kunnen worden. U leest ook op welke manier de Nederlandse overheid vaccins inzet. In dit programma wordt tevens ingezoomd op een aantal nieuwe ontwikkelingen: vaccins tegen COVID-19, gordelroos, meningokokken en pneumokokken bij ouderen. Uiteraard ontbreekt de vertaalslag naar de dagelijkse praktijk in de apotheek niet.
Naar specifieke productinformatie zult u in deze cursus tevergeefs zoeken. Hiervoor verwijzen we u naar de bijsluiter of uitgebreidere informatie, die terug te vinden is via openbare websites als www.cbg-meb.nl of in naslagwerken zoals het Farmacotherapeutisch Kompas.
Tot slot is het goed om te weten dat vaccins ook ontwikkeld worden voor andere indicatiegebieden dan infectieziekten. Er zijn al anti-allergievaccins, waarmee een overmatige reactie op allergenen (huisstofmijt, diverse pollen) gedempt kan worden. Ook op andere terreinen worden vaccins ontwikkeld. De belangrijkste van deze terreinen zijn de oncologie (immunisatie tegen infecties met virussen die uiteindelijk tot maligne veranderingen kunnen leiden, zoals hepatitis B en humaan papillomavirus; immunisatie tegen tumorantigenen zelf), verslaving (vaccins die antistoffen opwekken tegen nicotine, cocaïne of heroïne, zodat deze stoffen de bloed-hersenbarrière niet meer kunnen passeren of op receptoren kunnen aangrijpen om hun genotseffect te geven), atherosclerose en de ziekte van Alzheimer.
Dit nascholingsprogramma beperkt zich tot vaccins ter preventie van infectieziekten.
Accreditatie
Dit programma voor openbaar apothekers is door de KNMP onder ID 446925 geaccrediteerd voor 3 uur. Deze accreditatie geldt tot 01-12-2022. U krijgt de punten toegekend als u de afsluitende toets succesvol (≥ 60 procent correct beantwoord) hebt afgerond.
Inhoud
BLOK A Achtergronden en kaders
A1 Indicaties en toepassingsgebieden
A2 Wat zijn vaccins?
A3 Immunisatie en hoe werken vaccins?
BLOK B Medicatie en toepassing van vaccins
B1 Vaccins en effecten bij de mens
B2 Vaccinaties in de praktijk
B3 Nieuwe ontwikkelingen rond vaccins
Actie en verantwoording
Nadere bespreking vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad ‘Invoering in de apotheek’
Farmaceutische patiëntenzorg (FPZ)
Toets voor Apothekers 2021/6
Auteurs
Dr. H.C. Rümke is kinderarts (niet praktiserend) en klinisch vaccinoloog. Na eerdere werkzaamheden rond onderzoek naar vaccins bij het RIVM en ErasmusMC/Vaxinostics BV werkte hij van 2011 tot zijn pensionering in 2016 bij het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb. Hij was tot en met 2018 lid van de Gezondheidsraad Commissie Vaccinaties.
Drs. C.M. de Leeuw is apotheker en houdt zich als zelfstandige bezig met het schrijven van (medische) artikelen en nascholingen. Van 2008 tot 2015 werkte hij als redacteur bij het Pharmaceutisch Weekblad en van 2015 tot 2019 was hij wetenschappelijk medewerker bij het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP, waar hij onder andere doseringsadviezen voor patiënten met obesitas en dialysepatiënten ontwikkelde.
De auteurs hebben geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangen geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en hebben geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afloop van dit programma:
- weet u hoe vaccins werken;
- weet u hoe in Nederland de vaccinvoorziening is geregeld en welke de belangrijkste toepassingsgebieden zijn;
- kent u de verschillende soorten vaccins en bent u op de hoogte van de bewaaromstandigheden en terhandstelling;
- kent u de effecten van vaccins op de mens en de belangrijkste contra-indicaties.
Video's bij dit programma
