Overgangsklachten

Samenvatting

De overgang − oftewel het climacterium − krijgt nog steeds heel erg veel belangstelling, zowel bij vrouwen zelf als in de media. Bij redacties van tijdschriften, maar ook bij apothekers en dokters, is rust gekomen na de stormen over de gevolgen van het gebruik van hormonen ter bestrijding van overgangsklachten. Sindsdien zijn er niet veel nieuwe inzichten gekomen, maar wat is er na de storm overgebleven?

Overgangsklachten
Als we kijken naar de vrouwelijke hormonen, dan is het duidelijk dat de overgang de periode is van de vruchtbare naar de niet-vruchtbare periode in het leven van een vrouw. Afnemende oestrogeenspiegels gaan gepaard met een aantal daarmee samenhangende verschijnselen. Dat zijn menstruatieveranderingen, opvliegers en transpiratieaanvallen, en vaginale droogte (urogenitale atrofie). Dit worden de typische overgangsverschijnselen genoemd. Vrijwel geen vrouw ontkomt aan één of meer van deze verschijnselen.

In het algemeen zullen deze verschijnselen wel bekend zijn, maar is ook bekend dat menstruatieveranderingen bij een aantal vrouwen anemie (bloedarmoede) veroorzaakt, dat de andere verschijnselen al voor kunnen komen voordat de menstruaties onregelmatig worden en voordat de menopauze bereikt is? Wordt aandacht besteed aan de persoon met de overgangsklachten? Wordt die serieus genomen en wordt gewezen op een aantal andere, niet-medicamenteuze benaderingsmogelijkheden, die ertoe bijdragen om de natuur te nemen zoals die zich aandient?

Het lijkt goed een en ander nog eens op een rij te zetten in het licht van de huidige inzichten.

Bestaan er atypische overgangsverschijnselen?
Zeker leken, de media, vrouwenorganisaties en partners, maar ook apothekers en dokters, menen dat er ook andere overgangsverschijnselen bestaan dan de bovenstaande hormoongebonden klachten en verschijnselen. Stemmingsstoornissen, slapeloosheid, moeheid, gewrichtspijnen, hoofdpijn, buikpijn et cetera worden meer of minder toegeschreven aan de overgang. Is daar nu iets van waar of niet? Wordt het gevoel dat er een verband is gesteund door de literatuur?

Medicamenteuze behandeling
Lange tijd is er een neiging geweest − zeker onder mannen en ook onder mannelijke apothekers − om te zeggen dat de overgang bij het leven hoort; daar behoort in beginsel geen therapie voor gegeven te worden. Deze neiging is wel veranderd.

Na een periode waarin vrij gemakkelijk geadviseerd werd een behandeling te vragen voor min of meer hinderlijke overgangsklachten, worden huisartsen de laatste jaren minder vaak geconsulteerd in verband met overgangsklachten dan voorheen. Mogelijk houdt deze daling verband met publicaties over de risico’s van hormoontherapie op trombo-embolische complicaties en borstkanker, waardoor veel artsen en patiënten terughoudend werden in de keuze voor hormoonpreparaten. Zo werd in 2001 in Nederland aan 5,6% van de vrouwen tussen de 40 en 74 jaar hormoontherapie voorgeschreven; in 2004 was dit gedaald naar 1,7%.

Ook nu nog heeft een belangrijk deel van de vrouwen dermate last van overgangsklachten dat ze er al dan niet via de huisarts of de apotheek iets voor willen gebruiken. Werken oestrogenen nog steeds het beste? Wanneer wel en wanneer geen toevoeging van progestagenen?
Immers, na toevoeging van een progestageen wordt er weer maandelijks ‘gemenstrueerd’. Wanneer behoeft niet meer gemenstrueerd te worden, of mogen oestrogenen met progestagenen tezamen in lage dosering gegeven worden om menstruatie liefst niet meer op te laten treden? Zijn er zinvolle en liefst bewezen werkzame andere behandelmogelijkheden? Wat is er precies waar gebleken omtrent het verhoogde risico op borstkanker door oestrogeengebruik vóór, in en na de overgang?

Allemaal vragen die kunnen leven, en beantwoord kunnen en moeten worden voor een goed functioneren als apothekersassistent anno 2018.

BLOK A Fysiologie en bespreking overgangsklachten
A1 Omschrijvingen en fysiologie van de menstruele cyclus
A2 Casuïstiek
A3 Overgangsklachten

BLOK B Niet-medicamenteuze en medicamenteuze behandeling
B1 Casuïstiek
B2 Niet-medicamenteuze behandeling
B3 Medicamenteuze behandeling

Actie en verantwoording
Bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Facultatief*: Overleg met collega's en de apotheker(s)
Facultatief*: Opdrachtblad ‘Opnemen in het takenpakket’

* In iedere AccreDidact-nascholing wordt eveneens aandacht gevraagd voor het bespreken van (aandachtspunten in) de lesstof met collega’s en apothekers. Dit overleg bevelen we vanwege de implementatie van cursusstof warm aan, het betreft echter een facultatief onderdeel: de tijdsbesteding hiervan is niet opgenomen in de studiebelastinguren (SBU).

Auteur

Gert van Lieshout is arts en oud-huisarts. Na achttien jaar fulltime huisarts te zijn geweest, is Gert parttime als huisarts gaan werken en is hij zich met nascholing gaan bezighouden. Als een van de oprichters van AccreDidact is hij zestien jaar actief geweest met het ontwikkelen van schriftelijke geaccrediteerde nascholing voor huisartsen, apothekers, doktersassistenten en apothekersassistenten. Momenteel geeft hij mondelinge geaccrediteerde nascholing aan apothekers en ontwikkelt hij schriftelijke geaccrediteerde nascholing. Zijn inschrijving als arts in het BIG-register is per 2018 voor vijf jaar verlengd na het slagen voor de daartoe verplichte modules Basiskennis, Klinisch Redeneren en Klinische Vaardigheden aan het VUmc te Amsterdam.
Belangenconflicten: geen.

Doelstellingen van dit nascholingsprogramma

Algemeen leerdoel: na afronding van dit nascholingsprogramma is jouw kennis over de overgang en overgangsklachten geactualiseerd en ben je op de hoogte van de medische en farmaceutische kanten daarvan. Daardoor ben je beter in staat patiënten te begrijpen en te begeleiden wanneer ze vragen hebben over overgangsklachten, de behandeling daarvan, het staken van medicatie om overgangsklachten te behandelen et cetera.

Dit leerdoel bereik je na het afronden van dit nascholingsprogramma, doordat je:

kennis hebt van de normale menstruele cyclus, de overgang en de menopauze;
kennis hebt van de werking en bijwerkingen van oestrogenen en progestagenen;
op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen en inzichten betreffende benadering, begrijpen, behandeling en medicatie van overgangsklachten;
kennis hebt van de andere behandelingsmogelijkheden die er zijn buiten hormonale therapie.