Samenvatting
Kanker omvat een grote variatie aan ziektebeelden. Bij veel daarvan is pijn een belangrijk symptoom. Dit geldt al in de fase dat er uitzicht is op genezing, waarbij ongeveer een derde van de patiënten pijnklachten heeft. Dit cijfer loopt verder op wanneer er sprake is van uitzaaiingen of van gevorderd zijn van de ziekte, totdat in de terminale fase zelfs driekwart van de patiënten pijn ervaart. Bij de helft van deze patiënten die pijn bij kanker hebben, wordt de pijn onvoldoende behandeld. Deze cijfers verschillen per soort kanker, maar ze geven aan hoe groot het probleem ‘pijn bij kanker’ is. Het is niet voor niets dat dit symptoom veel patiënten angst inboezemt en naast lichamelijke effecten ook emotionele gevolgen heeft in de zin van angst en depressie.
Er zijn zowel bij artsen als patiënten barrières om een effectieve pijnbehandeling in te zetten. Het tijdiger en strikter toepassen van de beschikbare richtlijnen zou een veel groter aantal patiënten voldoende pijnverlichting kunnen brengen dan nu gehaald wordt.
In deze nascholing staan we eerst stil bij deze barrières en hoe deze te slechten. Dat begint bij het serieus nemen van pijn, het meten van pijn en het onderkennen van de soort pijn. Verder gaan we in op de integrale aanpak van pijn, die bij deze categorieën patiënten van extra grote waarde is. Een belangrijk aspect is de organisatie van de zorg, juist in de laatste levensfase van de patiënt. Hierbij komt onder andere de taakverdeling tussen artsen, andere zorgverleners en de apotheker aan bod. Dit alles beslaat BLOK A.
In BLOK B bespreken we eerst de behandeling met opioïden, de zogenaamde stap 3 van de pijnladder van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Vervolgens wordt aandacht besteed aan de behandeling van doorbraakpijn. Naast de specifieke pijnstillers worden nog tal van andere middelen als analgeticum ingezet, welke inzet niet altijd even solide wetenschappelijk onderbouwd is. De bespreking van deze brede groep van ‘adjuvante analgetica’ en tenslotte van een aantal speciale patiëntencategorieën vormen de laatste twee onderdelen van BLOK B.
Accreditatie
Voor deze nascholing is voor farmaceutisch consulenten voor 4 nascholingsuren accreditatie toegekend (ID254214).
Inhoudsopgave
Blok A Achtergrondinformatie over pijn bij kanker
A1 Diagnostiek van pijn bij patiënten met kanker
A2 Integrale aanpak en organisatie van de behandeling
Blok B Behandeling van patiënten met pijn bij kanker
B1 Behandeling met opioïden
B2 Behandeling van doorbraakpijn
B3 Behandeling van neuropathische pijn
B4 Bijzondere patiëntencategorieën
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad ‘Invoering in de apotheek’
Farmaceutische patiëntenzorg (FPZ)
Afsluitende toets
Over de auteur
Paul Lieverse is anesthesioloog en pijnbehandelaar in het Erasmus MC Kanker Instituut (voorheen: Daniel den Hoed Kliniek). Daarnaast verzorgt hij regelmatig onderwijs over pijnbehandeling en palliatieve zorg, zoals voor de Kaderopleiding Palliatieve Zorg. Belangenconflicten: geen.
Doelstellingen van dit nascholingsprogramma
Algemeen leerdoel: na afronding van deze nascholing bent u op de hoogte van de laatste stand van zaken over pijn bij kanker. U bent bekend met de relevante informatie uit de CBO-richtlijnen en NHG-Standaard, u weet hoe u met het apotheekteam de therapietrouw kunt bevorderen en heeft handvatten voor bespreekpunten in een FTO over dit onderwerp.
Dit leerdoel bereikt u na afronden van deze nascholing doordat u:
- meermaals stil heeft gestaan bij bespreekpunten over dit onderwerp met collega-apothekers en uw assistenten;
- over dit onderwerp met de huisartsen in uw FTO aan de slag kunt;
- weet welke barrières een bevredigende pijnbehandeling in de weg staan;
- op de hoogte bent van het belang van een integrale benadering van pijn bij kanker;
- weet hoe therapietrouw te bevorderen;
- de relevante farmacokinetische aspecten van de sterk werkende opioïden kent;
- weet hoe de belangrijkste bijwerkingen van opioïden te behandelen;
- op de hoogte bent van de diverse vormen van de behandeling van doorbraakpijn;
- de belangrijkste middelen voor de behandeling van neuropathische pijn bij kanker kent;
- het onderscheid tussen gewenning en verslaving kent.
Bronnen bij dit programma
