In Nederland zijn er bijna 600 000 mensen met astma. Er zijn meer vrouwen dan mannen met de ziekte. Van deze groep mensen zijn er ongeveer 80 000 kinderen. De verwachting is dat het aantal mensen met astma in de komende jaren verder zal stijgen.
Op het gebied van kennis en behandeling van astma blijven kennis, inzichten en adviezen aangepast en gewijzigd worden. De NHG-Standaard van 2015 werd in 2020 geheel vernieuwd en die van 2020 kreeg een kleine aanpassing in 2022. De oudere huisartsen onder ons kregen nog onderwezen dat astma ‘psychisch’ was en dat bepaalde karakterstructuren bij astmatici vaker voorkwamen dan bij niet-astmatici. Tegenwoordig komen de woorden ‘stress’ en ‘psychisch’ in de literatuur over astma niet of nauwelijks meer voor. Eigenlijk alleen nog dat stress een aanval van astma kan uitlokken.
De inzichten in de ware aard van de ziekte zijn sterk verdiept. Het is gebleken dat zowel endogene als exogene factoren een rol spelen bij het ontstaan en aanhouden van de ziekte.
Nieuwe ontwikkelingen in de herziene standaard
In de versie van de NHG-Standaard Astma bij volwassenen, 2020 is besloten tot aanscherping van de diagnostische criteria om zo onder- en overdiagnose en daarmee ook onder- of overbehandeling te voorkomen.
Uit onderzoek blijkt dat de diagnose astma adequaat gesteld kan worden op grond van een typische anamnese in combinatie met afwijkende bevindingen tijdens spirometrie. Spirometrie wordt bij voorkeur uitgevoerd op het moment dat de patiënt klachten heeft. Aangetoonde reversibiliteit of variabiliteit is obligaat voor de diagnose. Het wordt niet langer aanbevolen om de diagnose astma alleen op anamnestische gronden te stellen.
Overmatig SABA-gebruik
Afgelopen jaren is duidelijker geworden dat schadelijke effecten samenhangen met overmatig gebruik van een kortwerkend bèta-2-mimeticum (SABA). Overmatig SABA-gebruik is meestal een teken van onvoldoende astmacontrole. Patiënten die frequent een SABA gebruiken zonder onderhoudsbehandeling met inhalatiecorticosteroïden (ICS) hebben een hoger risico op exacerbaties, ziekenhuisopname en overlijden. Het indicatiegebied voor gebruik van een SABA is daarom beperkter geworden.
Nieuw is de mogelijkheid om bij een duidelijke astmadiagnose de eerste medicatiestap over te slaan en laagdrempelig te starten met een ICS-onderhoudsbehandeling om zo een betere astmacontrole te bereiken.
Een nieuw medicamenteus stappenplan
Er zijn aanwijzingen dat onderhoudsbehandeling met formoterol-ICS als eerste behandelstap zo nodig even goede astmacontrole geeft als ICS-onderhoudsbehandeling en in dezelfde mate longaanvallen (exacerbaties) kan voorkomen. In 2019 is deze nieuwe benadering in de GINA-richtlijn opgenomen. ICS-formoterol ‘zo nodig’ is gemakkelijk implementeerbaar en de kans op overmatig SABA-gebruik is vrijwel afwezig. Bij frequenter gebruik gaat men als het ware vanzelf over naar een onderhoudsdosering.
Astmacontrole van drie naar twee niveaus
In de Nederlandse situatie was er aanvankelijk consensus over de termen goede, gedeeltelijke en slechte astmacontrole. In de huisartsenpraktijk gaf deze driedeling verwarring. De driedeling is daarom vervangen door de tweedeling goede en onvoldoende astmacontrole. Deze tweedeling wordt voortaan gemaakt op grond van de uitslag van een patiëntvragenlijst (ACQ6 of ACT). Deze vragenlijsten maken in veel praktijken al deel uit van de astmazorg.
In deze nascholing worden de achtergronden, diagnostiek en het beleid van astma bij volwassenen behandeld. Omdat dit onderwerp omvangrijk genoeg is, blijft hier de behandeling van astma bij kinderen buiten beschouwing.
Accreditatie
Dit programma is door de KNMG voor 2 punten geaccrediteerd onder ID 534643. In uw persoonlijke nascholingsdossier is terug te vinden tot welke datum dit programma geaccrediteerd is.
Inhoud
BLOK A Symptomatologie en diagnostiek
A1 Casuïstiek
A2 Pathogenese, symptomatologie
A3 Diagnostiek en diagnosestelling
BLOK B Casuïstiek en behandeling
B1 Casuïstiek
B2 Niet-medicamenteuze behandeling
B3 Medicamenteuze behandeling
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad 'Invoering in de huisartsenpraktijk’
Teamoverleg/Hagro/FTO/WDH
Toets voor Huisartsen 2023/6
Over de auteur
Gert van Lieshout is oud-huisarts en nu arts niet-praktiserend. Na achttien jaar fulltime huisarts te zijn geweest, is Gert parttime als huisarts gaan werken en is hij zich met nascholing gaan bezighouden. Als een van de oprichters van AccreDidact is hij zestien jaar actief geweest met het ontwikkelen van schriftelijke geaccrediteerde nascholing voor huisartsen, apothekers, doktersassistenten en apothekersassistenten. Momenteel is hij nog actief bij de ontwikkeling van cursusmaterialen voor mondelinge geaccrediteerde nascholing aan apothekers, voor workshops in FTO-verband voor apothekers en huisartsen en van dit soort schriftelijke geaccrediteerde nascholing.
De auteur heeft geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangt geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en heeft geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afloop van dit nascholingsprogramma:
- is uw kennis over de belangrijkste oorzaken en de diagnostiek van astma bij volwassenen geactualiseerd en bent u in staat een adequate behandeling toe te passen;
- bent u op de hoogte van de huidige medische en farmaceutische kanten daarvan en kunt u die toepassen in uw praktiseren en kan ook de POH ze toepassen en praktiseren;
- kent u de ontstaanswijze en het beloop van astma;
- hebt u kennis van de niet-medicamenteuze aspecten bij de behandeling en begeleiding van volwassen astmapatiënten en kunt u deze ook toepassen;
- hebt u voldoende kennis opgedaan om de laatste ontwikkelingen en inzichten betreffende behandeling en medicatie van astma bij volwassenen te kunnen toepassen.
