Samenvatting
Proctologie is in engere zin de wetenschap over het laatste stukje van de dikke darm, de ‘proctos’, maar wordt vaak ook breder opgevat. Ook de huidaandoeningen rondom de anus en de dieper gelegen problemen buiten de endeldarm in het anale gebied worden ertoe gerekend. Meestal wordt gesproken van anale klachten.
Proctologie is geen erkend specialisme. Basisartsen, huisartsen, dermatologen en chirurgen kunnen zich echter wel als zodanig opwerpen. Wellicht is dat ook de reden dat er in het medische curriculum relatief weinig aandacht is voor proctologie en anale klachten. Ook in de literatuur is er slechts in beperkte mate over geschreven. Er zijn in Nederland speciale klinieken voor proctologie, soms gevestigd in bestaande ziekenhuizen. Verreweg de meeste proctologische aandoeningen kunnen echter prima door de huisarts gediagnosticeerd en behandeld worden. Deze nascholing helpt u uw kennis en vaardigheden daaromtrent weer eens op te frissen.
Anatomie
De anale regio omvat de huid en structuren in de buurt van de anus, doorlopend tot de grens van het anale kanaal met het rectum, begrensd door de anorectale lijn. Het totale anale kanaal is ongeveer 4‐ 5 cm lang. De overgang van huid naar anus wordt gemarkeerd door de anocutane lijn. Meer naar proximaal lopen de kamachtige structuren, de pecten, tot de overgangszone, de linea dentata van Morgagni. Hiervandaan lopen slijmvliesplooien, columnae anales, tot aan het rectum. Er zijn ongeveer ongeveer tien tot twaalf anale plooien en ze zijn verticaal gericht. Aan de basis van de anale plooien zijn crypten gelegen die ruimte geven aan de afvoerkanalen van de anale klieren. Het anale kanaal zorgt voor de continentie voor feces door middel van een tweetal spieren: de interne onwillekeurige, en de externe willekeurige sfincters. De interne sfincter omvat het anale kanaal ter hoogte van de anale plooien, de externe sfincter ligt daaromheen gedrapeerd en loopt verder naar distaal tot voorbij de anocutane lijn. Het veneuze systeem bestaat uit twee plexus, de interne plexus haemorrhoidalis is gelegen ter hoogte van de anale plooien, de externe plexus ligt distaal van de anocutane lijn.
Anale klachten
Anale klachten komen veel voor. Uit populatieonderzoek in de Verenigde Staten is gebleken dat 20% van de mensen tussen 21 en 65 jaar in het jaar voorafgaande aan een telefonische enquête anale klachten had. De meest gemelde klachten waren jeuk en pijn. Overigens zoekt de grote meerderheid van de patiënten hiervoor geen hulp. Aambeien vormen de meest gepresenteerde anale aandoening. Uit verschillende huisartsgeneeskundige registratiesystemen blijkt dat de incidentie in de huisartsenpraktijk ongeveer 7/ 1000/ jaar is. Naast aambeien komen andere anale klachten voor zoals fissura ani, perianaal eczeem, idiopathische prurituis ani, lichen, oxyuren en soa’s. Bijzonder is dat oxyuren sinds 1995 nauwelijks meer worden gezien in de huisartsenpraktijk. Onze prevalentiecijfers vertonen een scherpe knik in de jaren voorafgaand aan dit jaar. Deze ‘afname’ van het voorkomen van wormen heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat antiwormmiddelen sinds 1993 via nieuwe wetgeving vrij verkrijgbaar werden. Het ‘wormencircuit’ speelt zich tegenwoordig dus vooral af in de nulde lijn.
Nogal wat mensen zoeken geen hulp voor anale klachten. Het is onbekend of dat komt vanwege het gênante karakter of vanwege het ontbreken van ongerustheid over anale klachten. Mogelijk is er veel vertrouwen in een gunstig natuurlijk beloop. Zeker is dat de meeste mensen er niet graag mee op het spreekuur komen en zich vaak ongemakkelijk voelen, zowel bij het bespreken van het onderwerp als bij het ondergaan van lichamelijk onderzoek. Kortom, anale klachten komen veel voor en vragen de aandacht van de huisarts. Slechts zelden is een verwijzing voor anale klachten noodzakelijk.
Accreditatie
Dit nascholingsprogramma is voor 2 punten geaccrediteerd onder ID140406 voor huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde en artsen verstandelijk gehandicapten.
Inhoud
BLOK A Aandoeningen die vooral anale jeuk veroorzaken
A1 Anale jeuk
A2 Hemorroïden
A3 Idiopathische pruritus ani
A4 Behandeling
BLOK B Aandoeningen die vooral anale pijn veroorzaken
B1 Anale pijn
B2 Fissura ani en perianaal abces
B3 Proctalgia fugax en getromboseerde anale randvene
B4 Behandeling
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad ‘Invoering in de praktijk’
Teamoverleg/Hagro/FTO/WDH
Afsluitende toets
Auteur
Henk Schers studeerde geneeskunde in Nijmegen en praktiseert sinds 1999 als huisarts te Lent. Hij is daarnaast senior onderzoeker en unithoofd academisering en netwerken aan de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het Radboud UMC te Nijmegen. Tevens is hij redactielid van Huisarts en Wetenschap. Hij publiceerde eerder over proctologische aandoeningen in de eerste lijn.
Doelstellingen van dit nascholingsprogramma
Na afloop van deze nascholing:
- bent u in staat de meest voorkomende proctologische aandoeningen van elkaar te onderscheiden;
- kent u de huisartsgeneeskundige behandeling van deze aandoeningen;
- kent u de basisprincipes van de proctologie in de huisartsenpraktijk.
Video's bij dit programma
