Samenvatting
Auditief verbale hallucinaties (AVH), oftewel ‘stemmen horen’ zijn een bekend symptoom van psychotische stoornissen zoals schizofrenie. Het komt echter ook vaak voor bij andere psychiatrische stoornissen bijvoorbeeld bij borderline persoonlijkheidsstoornis, schizotypische persoonlijkheidsstoornis, manie en depressie met psychotische kenmerken en posttraumatische stressstoornis (PTSS). Ook mengbeelden komen veel voor; iemand kan bijvoorbeeld borderline kenmerken hebben in combinatie met affectieve en psychotische symptomen.
Bij verschillende neurologische aandoeningen zoals ‘Lewy body’-dementie, alzheimer-dementie of de ziekte van Parkinson kunnen patiënten eveneens stemmen gaan horen, maar vrijwel altijd staan bij deze aandoeningen visuele hallucinaties op de voorgrond. Daarnaast kunnen hallucinaties optreden bij intoxicaties en delieren, maar ook dan staan de visuele hallucinaties doorgaans op de voorgrond. De enige neurologische aandoening waarbij juist vaker auditieve hallucinaties voorkomen is temporaalkwab-epilepsie. Ook bij gehoorsverlies kan sprake zijn van auditieve hallucinaties, vaak naast reeds langer bestaande tinnitus. Dit betreft meestal oudere en vaak alleenstaande mensen.
Stemmen horen hoeft echter niet per se een symptoom van een ziekte te zijn. Een relatief groot deel van de bevolking ervaart wel eens hallucinaties. Zo’n 13% van de algemene bevolking hoort wel eens stemmen. Het grootste gedeelte van deze 13% zal slechts één of enkele malen in zijn leven bijvoorbeeld zijn naam horen roepen of een korte zin horen. Er is echter ook een groep overigens gezonde personen die wekelijks of zelfs dagelijks uitgebreide teksten horen, maar er geen last van hebben. Bij nader onderzoek heeft deze laatste groep vaak ook een lichte vorm van formele denkstoornis en de neiging tot magisch denken.
Wanneer iemand voor het eerst stemmen hoort, kan hij daar van schrikken. Door de bekende associatie met psychotische stoornissen gaat stemmen horen vaak gepaard met de angst om gek te worden. Niet iedereen die stemmen hoort is echter gebaat bij behandeling met antipsychotische medicatie. Hoe bepaal je of iemand behandeling nodig heeft? Hoe kom je erachter of de auditief verbale hallucinaties in het kader van een bepaalde aandoening optreden? En als iemand wel behandeling nodig heeft, wat kunt u hem dan bieden?
Deze nascholing geeft handvatten voor diagnostiek en biedt informatie die ook gebruikt kan worden als psycho-educatie voor de patiënt. Daarnaast worden de verschillende behandelopties uitgebreid besproken.
Richtlijnen
Er is geen richtlijn voor de behandeling van auditief verbale hallucinaties als symptoom. Veelal wordt gebruikgemaakt van de richtlijn Schizofrenie voor behandeling van stemmen in het kader van niet-affectieve psychotische stoornissen. Dan dient echter eerst onderzocht te worden of de auditieve hallucinaties inderdaad optreden als onderdeel van een schizofreniespectrumstoornis. De gehele multidisciplinaire richtlijn Schizofrenie is te downloaden via www.ggzrichtlijnen.nl.
Accreditatie
Dit nascholingsprogramma is onder ID 164661 voor 3 punten geaccrediteerd.
Inhoud
BLOK A Etiologie en pathofysiologie
A1 Definitie
A2 pathofysiologie en klinische presentatie
BLOK B Behandeling van auditief verbale hallucinaties
B1 Psychologische behandeling
B2 Medicamenteuze behandeling van hallucinaties
B3 Experimentele behandeling
B4 Een diagnostisch algoritme
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Auteurs
Prof. dr. Iris Sommer is als hoogleraar en psychiater verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Zij doet onderzoek naar het ontstaan van hallucinaties bij verschillende ziektebeelden: onderliggende fenomenologische karakteristieken, cognitieve markers en pathofysiologie. Ook onderzocht ze een grote groep gezonde mensen die frequent stemmen horen. Zij is hoofd van de Stemmenpoli UMC Utrecht. Daarnaast doet ze onderzoek naar optimalisatie van de behandeling van schizofrenie.
Belangenconflicten: geen.
Dr. Kirstin Daalman is psycholoog en promoveerde in 2012 bij Iris Sommer en René Kahn op fenomenologische aspecten van hallucinaties bij klinische en niet-klinische individuen. Tevens was zij van 2006-2012 als psycholoog verbonden aan de Stemmenpoli UMC Utrecht. Momenteel volgt zij de GZ-opleiding in het AMC te Amsterdam.
Belangenconflicten: geen.
Doelstellingen van dit nascholingsprogramma
Algemeen leerdoel: na afronding van dit nascholingsprogramma hebt u meer kennis en inzicht in de differentiaaldiagnose, pathofysiologie en behandeling van auditieve hallucinaties. Daardoor zult u alerter zijn op het voorkomen van stemmen horen en bent u beter in staat om deze uit te vragen bij uw patiënt, een differentiaaldiagnose op te stellen en – indien geïndiceerd – een gerichte behandeling te starten of – indien geen behandeling geïndiceerd is – uw patiënt gerust te stellen. Dit leerdoel bereikt u na het afronden van dit programma doordat u:
- weet bij welke ziektebeelden auditief verbale hallucinaties kunnen voorkomen;
- weet welke karakteristieken van de stemmen belangrijk zijn om uit te vragen;
- kennis heeft over de behandelopties voor patiënten met AVH;
- geïnformeerd bent over recente bevindingen van wetenschappelijke onderzoek naar de pathofysiologie van stemmen horen.
Bronnen bij dit programma
