Forensische psychiatrie is een subspecialisatie binnen de psychiatrie, waarin de evaluatie en behandeling van patiënten die betrokken zijn bij het strafrechtelijk systeem of door hun gedrag hierbij betrokken dreigen te raken centraal staan. Hierbij komen psychiatrische en juridische aspecten samen. Binnen de forensische psychiatrie komen uiteenlopende vraagstukken aan bod die specifiek zijn voor dit vakgebied. Denk hierbij aan forensische diagnostiek, forensische scherpte, risicotaxatie, risicomanagement, de behandeling van psychische stoornissen binnen een strafrechtelijke context en specifieke wettelijke kaders. Inzicht in de (veelal complexe) interactie tussen psychopathologie, rechtssysteem en maatschappelijke factoren is van belang voor elke psychiater, ongeacht diens specifieke werkveld.
Deze e-learning heeft als doel de kennis over forensische psychiatrie voor reguliere psychiaters te vergroten, temeer omdat er sprake is van een duidelijke overlap binnen de patiëntenpopulaties van de reguliere en de forensische psychiatrie. Nauwe samenwerking tussen reguliere en forensische psychiatrie is vereist om te voorzien in goede zorg voor deze patiëntengroepen. Dit draagt bij aan een verbeterd zorglandschap, zorgkwaliteit, continuïteit van zorg en maatschappelijke veiligheid. Door deze e-learning te bestuderen krijgen psychiaters meer inzicht in de uitdagingen en complexiteit van de forensische psychiatrie. Met deze kennis is het vervolgens makkelijker om de forensische psychiatrie te laten aansluiten op de reguliere zorg binnen de GGZ en wordt er meer verbinding beoogd. In deze e-learning worden daarnaast specifieke forensische zorgpaden en zorgkaders verhelderd, waardoor ook meer duidelijkheid ontstaat over de inrichting van forensische zorg en welke pijlers cruciaal zijn binnen de behandeling. Deze behandeling is primair gericht op het verminderen van delictgedrag en recidive en verkent de (on)mogelijkheden of beperkingen voor behandeling van patiënten in een forensische context.
BLOK A Forensische psychiatrie, wat verstaan we daaronder?
A1 Juridische basiskennis forensische psychiatrie
A2 Traject voorgeleiding tot behandeling
BLOK B Diagnostiek
B1 Stoornissen in de forensische psychiatrie
B2 Toerekenen
B3 Culpa in causa
B4 Risicotaxatie
BLOK C Forensische behandeling
C1 Klinische forensische zorg
C2 Theoretische modellen in de forensische GGZ
C3 Inleiding in de forensische jeugdpsychiatrie
Actie en verantwoording
Nadere bespreking vragen en casuïstiek
Literatuur
Toets voor Psychiaters 2024/4
Over de auteurs
Rosalind van der Lem is sinds 2011 als psychiater werkzaam in de ambulante forensische psychiatrie. Daarvoor werkte zij in de poliklinische reguliere GGZ (Rivierduinen) en is in die periode gepromoveerd op de generaliseerbaarheid van de uitkomsten van RCT’s naar de dagelijkse praktijk. Ook na haar promotie is ze een brugfunctie blijven vervullen tussen wetenschap en dagelijkse praktijk. In de forensische psychiatrie begon zij bij het Dok (de ambulante centra van Stichting de Kijvelanden) als specialist op gebied van neurobiologische ontwikkelingsstoornissen en ‘gedrag dat niet mag’. Sinds 2011 is zij leidinggevende bij het Dok, dat later onderdeel werd van Fivoor. Sinds enkele jaren is zij werkzaam als directeur patiëntenzorg van Fivoor Domein Ambulant. Daarnaast participeert zij in het landelijke project de Levensloopaanpak en in landelijke projecten die erop gericht zijn de aansluiting van de forensische zorg op de reguliere zorg te verbeteren. Samen met de TU Delft heeft ze het spel Rotbeesten?! (www.fivoor.nl/rotbeesten) ontwikkeld, een interactieve training in forensische scherpte voor ambulante teams (regulier en forensisch). Ze doet wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van deze training. Rosalind is bestuurslid bij de afdeling Forensische psychiatrie van de NVvP en bestuurslid bij Stichting Koningsheide.
Margot van Berkel is sinds 2007 psychiater en werkt vanaf 2011 in het forensisch veld. Zij heeft jaren bij het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) gewerkt als leidinggevende bij diverse diensten en is ervaren pro Justitia rapporteur. Sinds juli 2024 werkt zij als directeur behandelzaken bij de Oostvaarderskliniek (een tbs-kliniek). Sinds november 2020 is zij voorzitter van de afdeling Forensische psychiatrie van de NVvP.
Robbert Jan Verkes is hoogleraar forensische psychiatrie bij de sectie Strafrecht & Criminologie van de Radboud Universiteit. Hij is als psychiater en klinisch farmacoloog verbonden aan de afdeling Psychiatrie van het Radboudumc en tevens aan de Pompestichting voor Forensische Psychiatrie te Nijmegen. Hij leidt onderzoek naar de neurobiologie en farmacologie van agressieregulatiestoornissen.Als geregistreerd deskundige verricht hij psychiatrische pro Justitia rapportages.
Tanja Berger is psychiater en geneesheer-directeur van GGZ Drenthe, waar ook de FPK Assen onder valt. Als psychiater werkt zij op een forensische polikliniek. Daarnaast is zij pro Justitia rapporteur en supervisor in de rapporteursopleiding. Sinds 2021 is zij lid van het bestuur van de afdeling Forensische psychiatrie van de NVvP.
Lilian Kuipers is manager behandelzaken en psychiater bij Inforsa. Ze is al geruime tijd werkzaam als pro Justitia rapporteur, waaronder acht jaar als psychiater in het Pieter Baan Centrum. Ze is daarnaast supervisor voor pro Justitia rapportages en geeft les aan de rapporteursopleiding van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP). Sinds maart 2024 is zij lid van het adviescollege verloftoetsing (AVT). Ze geeft lezingen en cursussen over forensische psychiatrie. Sinds 2023 is zij lid van het bestuur van de afdeling Forensische psychiatrie van de NVvP.
De auteurs hebben geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangen geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en hebben geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afloop van deze e-learning:
- weet u welke diagnoses er frequent voorkomen binnen de forensische psychiatrie en weet wat dubbeldiagnostiek is;
- kent u de samenstelling van de forensische populatie en de overlap met de reguliere GGZ;
- weet u wat er wordt verstaan onder het begrip toerekeningsvatbaarheid en hoe advisering hierover tot stand komt;
- weet u wat er bedoeld wordt met het begrip ‘culpa in causa’;
- weet u welke verschillende risicotaxatie-instrumenten er zijn en hoe deze gebruikt kunnen worden;
- kent u de huidige vormen van forensische zorg en weet u in welke setting, binnen welke kaders en met behulp van welke modellen en interventies u hieraan vorm kunt geven.
