Samenvatting
Katatonie en dissociatie zijn neuropsychiatrische toestandsbeelden die voorkomen in het kader van tal van aandoeningen, zowel psychiatrisch als somatisch. Hoewel zij in de literatuur als los van elkaar staande syndromen worden beschreven, hebben zij met elkaar gemeen dat zij gepaard gaan met een vernauwd bewustzijn. Het is tegen de achtergrond van dit gedeelde aspect van een vernauwd bewustzijn dat katatonie en dissociatie in deze nascholing worden behandeld. Een extra reden om aan deze beide symptoomclusters aandacht te besteden is, dat de diagnostische criteria voor de verschillende dissociatieve stoornissen in de DSM-5 zijn gewijzigd ten opzichte van die in de DSM-IV-TR en dat katatonie in de DSM-5 voor het eerst als een min of meer zelfstandige diagnostische categorie wordt genoemd.
Katatonie en dissociatie in de artsenpraktijk
Ziektebeelden die gepaard gaan met een vernauwd bewustzijn worden in de klinische praktijk ondergediagnosticeerd en onderbehandeld. Dat geldt voor katatonie en dissociatie, maar ook voor verwante beelden zoals de schemertoestand, de non-convulsieve status epilepticus en de – tegenwoordig zeldzame – trancetoestanden en posthypnotische beelden. Dit valt om meerdere redenen te betreuren. In de eerste plaats komt het de diagnostiek en de behandelrelatie niet ten goede wanneer deze toestandsbeelden worden gemist. In de tweede plaats zijn er in sommige gevallen – zoals bij de katatonie en de status epilepticus – effectieve en eenvoudig toe te passen behandelmethoden waarmee het beeld snel kan worden gecoupeerd. In de derde plaats is bij al deze beelden het risico op complicaties aanzienlijk, zeker op de langere termijn, maar soms ook al op de korte termijn (zoals bij de dissociatieve fugue en bij de letale katatonie). Om al deze redenen is het voor de psychiater, maar ook voor andere medisch specialisten – alsmede voor huisartsen en verslavingsartsen – van belang om goed geïnformeerd te zijn over deze beelden.
Accreditatie
Dit nascholingsprogramma is voor 3 punten geaccrediteerd onder ID 174045.
Inhoud
Blok A Katatonie
A1 Concept en klinische presentatie
A2 Diagnostiek
A3 Behandeling
Blok B Dissociatie
B1 Concept en klinische presentatie
B2 Diagnostiek
B3 Behandeling
Blok C Differentiaaldiagnostiek
C1 Differentiaaldiagnostiek
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Auteurs
Jan Dirk Blom is werkzaam als plaatsvervangend opleider psychiatrie bij de Parnassia Groep (regio’s Haagrand, Rijnmond en Noord-Holland) en als universitair docent bij de vakgroep Psychiatrie van de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds 2001 is hij als psychiater verbonden aan het Klinisch Centrum Volwassenen van de Parnassia Groep te Den Haag, een afdeling voor patiënten met een psychotische stoornis. Hier worden ook veel katatone beelden behandeld. Hij promoveerde in 2003 bij de Faculteit der Wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden op het onderwerp schizofrenie en verrichtte aansluitend onderzoek op het gebied van de psychotische stoornissen. Sinds 2012 is hij tevens hoofd van de polikliniek Uncommon Psychiatric Syndromes van de Parnassia Groep.
Belangenconflicten: geen.
Karin Slotema is plaatsvervangend opleider volwassenenpsychiatrie bij de Parnassia Groep te Den Haag en manager zorg bij het Centrum Persoonlijkheidsproblematiek van PsyQ. Sinds 2007 behandelt zij daar patiënten met borderline persoonlijkheidsproblematiek en andere persoonlijkheidsstoornissen waarbij dissociatie veelvuldig voorkomt. In 2011 promoveerde zij bij de Faculteit der Medische Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht op de behandeling van therapieresistente akoestische hallucinaties met onder andere fMRI-geleide transcraniële magnetische stimulatie. Hiervoor ontving zij subsidies van ZonMw en de Stichting tot Steun. Sinds haar promotie verricht zij onderzoek naar akoestische hallucinaties bij patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis.
Belangenconflicten: geen.
Doelstellingen
Na afronding van dit nascholingsprogramma:
- weet u op welke wijze u een vernauwd bewustzijn kunt herkennen;
- kent u de differentiaaldiagnose bij een vernauwd bewustzijn;
- weet u hoe u katatone en dissociatieve beelden kunt diagnosticeren;
- bent u op de hoogte bij welke aandoeningen en intoxicaties deze veelal voorkomen;
- kunt u een behandeling starten en evalueren;
- weet u welke setting het meest geëigend is voor nadere diagnostiek en behandeling.
Bronnen bij dit programma
