Leefstijl heeft het afgelopen decennium als thema maatschappelijk een opmars gemaakt. Het onderwerp leeft in de samenleving en staat onder andere steeds prominenter op de politieke agenda als het gaat om de zorg(kosten). Dat is niet verbazingwekkend, omdat het aandeel van aan leefstijl gerelateerde ziekten (o.a. diabetes, hart- en vaatziekten) relatief groter is geworden en in de toekomst nog groter dreigt te worden. Hoewel men zich hierover voor de gehele bevolking zorgen maakt, is dit extra relevant in de psychiatrie. Daar is het onderwerp dan ook niet nieuw. Het is allang bekend dat mensen met een psychiatrische aandoening meer uitdagingen ervaren in hun leefstijl dan mensen zonder psychiatrische aandoening. Zo komen slaapproblemen vaak voor, zoals een verstoord dag-en-nachtritme en een slechtere slaapkwaliteit. Men brengt structureel meer tijd zittend en liggend door (sedentair gedrag), beweegt minder dan de algemene bevolking en middelengebruik komt vaker voor. Ook is er vaker sprake van een hogere calorie-inname en slechtere dieetkwaliteit met bijvoorbeeld minder eiwitrijk voedsel, groenten en fruit. Dit draagt bij aan de anderhalf tot tweemaal hogere kans op cardiometabole aandoeningen (o.a. hart- en vaatziekten en diabetes) vergeleken met mensen zonder psychiatrische aandoening. De hogere prevalentie van lichamelijke ziekten en de daaraan gekoppelde verkorte levensduur in vergelijking met de algemene bevolking beperkt zich niet tot specifieke diagnoseclassificaties, maar geldt voor eenieder met een psychiatrische aandoening. Een grote Deense cohortstudie vond recentelijk dat mensen met een psychiatrische aandoening – dus ongeacht de diagnose – gemiddeld een 2,5 maal hogere kans hadden op vroegtijdig overlijden en gemiddeld 8.3 jaar korter leven. Naarmate de ziekte-ernst en -duur stijgen, zoals bij ernstige psychiatrische aandoeningen (o.a. psychose), kan dat oplopen tot een 15 jaar kortere levensverwachting. Ondanks dat dit allang bekend is, is het tot nu toe niet gelukt hierin substantiële verandering te bereiken. Aan leefstijl gerelateerde aandoeningen lijken hierin een steeds groter aandeel te hebben gekregen. De urgentie van aandacht voor leefstijl in het kader van lichamelijke gezondheidsproblemen, zoals de laatste jaren veelal besproken in de context van leefstijlgeneeskunde, is dus nog onverminderd belangrijk en extra relevant voor de psychiatrie. Expliciet voor de psychiatrie is hierbij goede monitoring van medicatiegebruik en -bijwerkingen erg belangrijk, omdat deze sterk gerelateerd zijn aan de verhoogde prevalentie van lichamelijke gezondheidsproblemen. Dit gebeurt echter nog niet altijd goed, terwijl er duidelijke handreikingen en adviezen voor zijn. Als afbouwen of bijstellen van medicatie mogelijk is, kan dit bijdragen aan verbetering en bescherming van de lichamelijke gezondheid.
Daarnaast is er steeds sterker wetenschappelijk bewijs voor de invloed van verschillende leefstijlfactoren op psychische gezondheid. Naast het al langer bekende effect van bewegen op bijvoorbeeld depressie, weten we steeds meer over de rol van slaap, roken en voeding in het ontstaan en behandelen van een scala van psychiatrische aandoeningen. Op basis hiervan is de term leefstijlpsychiatrie ontstaan, als onderdeel van de bredere leefstijlgeneeskunde, die zich richt op psychische gezondheid.
In deze nascholing wordt ingegaan op het sterkste wetenschappelijk bewijs op dit moment en wordt een aantal sleutelfactoren voor het succes van leefstijlinterventies besproken. Ondanks dat meer onderzoek nodig is naar (de implementatie van) interventies in de dagelijkse praktijk, is er al voldoende bewijs om leefstijl meer bij de behandeling te betrekken om de gezondheidstoestand van mensen met een psychiatrische aandoening te verbeteren.
Inhoud
BLOK A De wetenschappelijke achtergrond van leefstijlpsychiatrie
A1 Leefstijlpsychiatrie
A2 Richtlijnen rondom leefstijlgedrag
A3 Werkzaamheid van leefstijlinterventies
A4 Kennishiaten en verdere onderzoeksrichting
BLOK B De vertaling naar de dagelijkse praktijk
B1 Zicht op leefstijl in de praktijk
B2 Implementatie van interventies in de praktijk
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Toets voor Psychiaters 2024/1
Accreditatie
Voor dit nascholingsprogramma is onder ID 543429 voor 3 punten accreditatie toegekend.
Over de auteur
Jeroen Deenik is gezondheidspsycholoog, epidemioloog en psychomotorisch therapeut. Hij richt zich op leefstijlgedrag (m.n. sedentair gedrag en fysieke activiteit) en de implementatie van leefstijlinterventies bij mensen met een psychiatrische aandoening, op het snijvlak van wetenschappelijk onderzoek en de dagelijkse praktijk. Zijn ultieme streven hierin is de gezondheid van mensen met (een hoog risico op) een psychiatrische aandoening structureel te verbeteren. Jeroen werkt als programmaleider Leefstijl en is onderzoeker bij GGz Centraal. Daar is hij ook hoofd van de onderzoekslijn Psychotische Stoornissen en zette hij een onderzoeksgroep op rondom leefstijl. Daarnaast geeft hij supervisie aan masterstudenten, collega’s in opleiding en promovendi gedurende hun onderzoek. Hij is als assistant professor verbonden aan de School for Mental Health & Neuroscience van de Universiteit Maastricht en de Master Psychomotorische therapie bij Hogeschool Windesheim. Jeroen is initiator van en werkt samen in verschillende initiatieven en consortia rondom leefstijl en psychiatrie in binnen- en buitenland en is gastdocent bij aan de gezondheidszorg gerelateerde cursussen en opleidingen. Hij was gasthoofdredacteur van het themanummer over leefstijl van het Tijdschrift voor Psychiatrie (2020) en mederedacteur van het boek Leefstijlpsychiatrie (2022).
De auteur heeft geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangt geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en heeft geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afronding van deze nascholing:
- weet u waarom leefstijl van belang is in de psychiatrie;
- kunt u het concept ‘leefstijlpsychiatrie’ in de context van de zorg plaatsen;
- bent u op de hoogte van wetenschappelijk bewijs voor de rol van leefstijlgedrag in de preventie en behandeling van psychiatrische aandoeningen;
- heeft u (meer) kennis van belangrijke factoren die een rol spelen in het al dan niet slagen van leefstijlinterventies in de psychiatrie.
Video's bij dit programma
