Samen beslissen, ook wel gezamenlijke besluitvorming of shared decision-making (SDM) genoemd, is het proces waarin behandelaar en patiënt op basis van gelijkwaardigheid beslissingen nemen over diagnostiek of behandeling. Samen beslissen is nog geen gemeengoed in de ggz, ondanks dat het past in een bredere maatschappelijke ontwikkeling waarin regie en verantwoordelijkheid zoveel mogelijk met de patiënt gedeeld worden. Het wordt ook als best practice aanbevolen door onder andere de Federatie Medisch Specialisten, de Nederlandse ggz, de Patiëntenfederatie Nederland en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving.
In deze nascholing leest u hoe u als psychiater zoveel mogelijk samen met uw patiënt (en diens naasten) beslissingen kunt nemen, ook onder moeilijke omstandigheden. Er worden daarbij patiëntgerichte gespreksvaardigheden gebruikt. Afhankelijk van de mate waarin de patiënt in de besluitvorming wil (of kan!) participeren, zijn er drie mogelijke communicatiestijlen:
- een directieve, paternalistische stijl (de behandelaar beslist); versus
- een niet-directieve geïnformeerde keuzestijl (de patiënt beslist); met daartussenin
- gezamenlijke besluitvorming (behandelaar en patiënt beslissen samen op basis van gelijkwaardigheid).
Patientcentered communication is in Engelssprekende landen al decennia dé methode waarin medisch studenten getraind worden. De gespreksvaardigheden zijn goed onderzocht en zoveel mogelijk bewezen effectief (ter onderbouwing wordt verwezen naar twee uitmuntende boeken: Vaardig communiceren in de gezondheidszorg uit 2014 en Smith's Patient-Centered Interviewing, an evidence-based method uit 2018). Volgens de meest gangbare definitie betekent patiëntgericht communiceren dat de zorgverlener die verantwoordelijk is voor de communicatie, zich richt op zijn patiënt om:
- het perspectief van de patiënt (zijn zorgen, ideeën, verwachtingen, behoeften, gevoelens en functioneren) te achterhalen en te begrijpen;
- de unieke psychosociale en culturele context waarin de patiënt zich bevindt te begrijpen;
- samen tot een probleemdefinitie te komen om vervolgens samen te beslissen over het beleid dat overeenkomt met de waarden van de patiënt.
In deze nascholing komt eerst algemene informatie over samen beslissen aan bod (BLOK A). Vervolgens wordt de werkwijze uitgewerkt aan de hand van twee voor de psychiater bijzonder relevante thema’s: samen beslissen over medicatie (BLOK B) en samen beslissen bij drang en dwang (BLOK C). Naarmate klachten en situatie van de patiënt acuter en ernstiger zijn, ontstaat er een spanningsveld in hoeverre er nog écht samen gekozen kan worden, en verschuift de communicatieve stijl van gezamenlijke besluitvorming naar een meer directieve stijl. Toch valt er in de praktijk voor de patiënt altijd wel iets te kiezen, zelfs bij drang en dwang.
De beschreven gespreksvaardigheden zijn voorbeelden van wat u in een bepaalde situatie, tegen een bepaalde patiënt, zou kúnnen zeggen. Uiteraard valt nooit precies te voorspellen hoe de patiënt zal reageren. Communicatie is interactie: actie en reactie. Wat u zegt, hoe u het zegt, wat u non-verbaal uitstraalt, lokt bij de ander een reactie uit. De ‘juiste’ gesprekstechnieken bestaan niet. Wat in ieder geval belangrijk is, is dat u het écht meent. Communicatie moet niet alleen bij de patiënt passen maar ook bij u. Niet alleen onze woorden maken het verschil, maar vooral onze oprechte, empathische, respectvolle, kortom patiëntgerichte grondhouding.
Inhoud
BLOK A Samen beslissen, algemeen
A1 Wat is samen beslissen?
A2 Waarom samen beslissen?
A3 Wel of niet samen beslissen? En waarover dan?
A4 Stappenplan
BLOK B Samen beslissen over medicatie
B1 Informatie uitwisselen
B2 Nadenken over de opties
B3 Samen beslissen en vervolgafspraken maken
BLOK C Samen beslissen bij drang en dwang
C1 Inleiding
C2 Vrijblijvende zorg
C3 Van drang naar dwang
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Toets voor Psychiaters 2021/2
Accreditatie
Voor dit nascholingsprogramma is onder ID 431187 voor 3 punten accreditatie toegekend.
Over de auteur
Remke van Staveren is psychiater, werkzaam in de ambulante specialistische ggz. Zij is auteur van twee leerboeken over patiëntgericht communiceren: Patiëntgericht communiceren in de medische praktijk en Patiëntgericht communiceren in de ggz. Daarnaast schreef ze HART voor de GGZ en HART voor HERSTEL. Zij publiceert regelmatig over patiëntgerichte communicatie.
Belangenverstrengeling: geen.
Doelstellingen van dit nascholingsprogramma
Na afloop van deze nascholing:
- kent u het concept patiëntgericht communiceren;
- weet u wat samen beslissen (gezamenlijke besluitvorming) inhoudt;
- kunt u benoemen welke factoren van invloed zijn op de voorkeur van patiënten met betrekking tot het samen beslissen;
- bent u in staat samen beslissen stapsgewijs in de praktijk uit te voeren;
- weet u welke hulpbronnen voorhanden zijn om het samen beslissen te ondersteunen;
- kent u patiëntgerichte gespreksvaardigheden die het samen beslissen ondersteunen;
- bent u in staat samen met de patiënt een beslissingsbalans te maken;
- bent u in staat ook bij drang en dwang zoveel mogelijk samen te beslissen;
- kent u methodes die het samen beslissen bij drang en dwang ondersteunen.
Video's bij dit programma
