Slaap is een dagelijks terugkerende, tijdrovende bezigheid waarin onze hersenen en ons lichaam moeten herstellen van alle zintuiglijke prikkels, ervaringen en activiteiten. Wij slapen gemiddeld een derde van ons leven; mocht je de negentig halen, dan heb je dertig jaar van je leven geslapen! Slaap is vanuit evolutionair oogpunt – blijkbaar - zo belangrijk dat de voordelen opwegen tegen het gevaar dat je geen notie hebt van je omgeving en je kwetsbaar bent bij dreigend gevaar. Voor zover bekend slapen vrijwel alle dieren, ook bijvoorbeeld fruitvliegen bij wie ook wetenschappelijk onderzoek naar slaap wordt gedaan. Slaap is niet tegen te houden, in tegenstelling tot een hongerstaking is een ‘slaapstaking’ niet mogelijk: na een periode wakker volgt onherroepelijk de slaap. Dieren die door een experiment uit hun slaap worden gehouden, overlijden aan opportunistische infecties na twee tot vier weken. Mensen met een fatale familiaire insomnie, een prionziekte die leidt tot een onvermogen om te slapen, overlijden eveneens.
Onderzoek in de laatste decennia laat zien dat slaap ook van belang is voor de consolidatie van geheugen, zowel episodisch als emotioneel geheugen, en voor het versterken en verbreken van synaptische verbindingen.1 Zodoende heeft de kwaliteit van slaap een grote invloed op cognitief functioneren, aandacht en concentratie, de perceptie en integratie van informatie (multitasking), het inschatten van risico’s en sociale verhoudingen.2 Tijdens diepe slaap hebben ook volwassenen groeihormoonsecretie, waarschijnlijk belangrijk bij herstelprocessen. Ook is het functioneren van immunologische en metabole processen afhankelijk van slaap. Verminderde slaapkwaliteit en verminderde slaapduur zijn risicofactoren voor het ontwikkelen van diabetes mellitus type 2.3.
Slaap is kortom onontbeerlijk voor het gezond functioneren van onze hersenen en ons lichaam. Veel psychiatrische patiënten hebben problemen met hun slaap. Slaapproblemen kunnen psychiatrische problemen uitlokken en in stand houden. Het verbeteren van slaap en van ons dag-/nachtritme kan al voldoende zijn bij de behandeling van een depressie.
In deze nascholing komen daarom een aantal voor de psychiater belangrijke thema’s aan bod: Wat is normale slaap? Wat is er bekend over de regulatie van slaap? Hoe ontstaat insomnie? Welke andere slaapstoornissen zijn er en welke gaan gepaard met psychiatrische symptomen? Wanneer is het verstandig te verwijzen voor een uitgebreid slaaponderzoek? En natuurlijk, welke behandelmogelijkheden zijn er?
Inhoud
Blok A Diagnostiek
A1 Normale slaap
A2 Neurobiologische regulatie van slaap en waak
A3 Slaapstoornissen
A4 Slaapstoornissen bij psychiatrische aandoeningen
Blok B Behandeling van insomnie
B1 Non-farmacologische behandeling
B2 Medicamenteuze behandeling
B3 Casuïstiek
B4 Conclusie
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van de vragen en casuïstiek
Literatuur
Afsluitende toets
Accreditatie
Voor dit nascholingsprogramma is onder ID 369548 voor 3 punten accreditatie toegekend.
Over de auteurs
Saskia van Liempt is ouderenpsychiater en plaatsvervangend opleider psychiatrie bij Parnassia Noord-Holland in Castricum. Zij is gepromoveerd op slaapstoornissen bij veteranen met PTSS bij de Militaire GGZ in samenwerking met UMC Utrecht en het Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen Kempenhaeghe. Ook werkte zij als arts op de polikliniek van Kempenhaeghe. Momenteel houdt zij zich naast het klinisch werk en de opleiding vooral bezig met CGT-i trainingen aan behandelaren binnen de Parnassia Groep.
Julia van den Berg is psycholoog en epidemioloog. Zij werkt als senior onderzoeker bij Parnassia in Den Haag en als docent klinische psychologie aan de Universiteit Leiden. Zij is gepromoveerd op een epidemiologisch onderzoek naar slaapduur en slaapkwaliteit bij 55-plussers in de algemene bevolking bij het Erasmus MC in Rotterdam. Bij Parnassia heeft zij onder andere onderzoek gedaan naar ouderen met alcoholverslaving, maar momenteel ligt haar focus weer op slaap en slaapproblemen. Haar ambitie is om CGT voor insomnie beter toegankelijk te maken voor jongere en oudere volwassenen met en zonder psychiatrische stoornissen.
Belangenconflict: geen.
Doelstellingen van dit nascholingsprogramma
Na afloop van deze nascholing:
- weet u hoe slaap is opgebouwd en hoe slaap gereguleerd wordt;
- weet u welke verschillende slaapstoornissen er zijn en hoe deze behandeld worden;
- kunt u op basis van anamnese en een slaapkalender bepalen wie u moet verwijzen voor nader slaaponderzoek;
- weet u dat insomnie de meest voorkomende slaapstoornis is, zowel bij psychiatrische patiënten als in de algemene bevolking;
- weet u dat cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGT-i) de eerste keus behandeling is voor insomnie, ongeacht de comorbide (psychiatrische of somatische) stoornis;
- weet u voor welke medicatie er evidentie is bij insomnie;
- kent u de basisprincipes van CGT-i.
Video's bij dit programma
