De overgang van adolescentie naar volwassenheid – onder andere gekenmerkt door een psychologische transitie – is een proces dat een flinke uitdaging kan zijn voor jongeren. Ze krijgen te maken met grote veranderingen in deze levensfase, zoals het zoeken naar en ontwikkelen van een eigen identiteit, uit het ouderlijk huis gaan, een passende opleiding of baan vinden en nieuwe relaties aangaan. Deze specifieke ontwikkelstadia en uitdagingen worden echter niet altijd (h)erkend door de (geestelijke) gezondheidszorg, mogelijk deels omdat deze vaak of kindgericht of volwassenengericht en zelden specifiek op jongeren gericht is. Aangezien het merendeel van alle psychiatrische stoornissen ontstaat voor het 25e levensjaar zou de zorg juist extra goed georganiseerd moeten zijn voor, en specifiek gericht moeten zijn op deze doelgroep. Psychiatrische stoornissen worden als de meest invaliderende ziekten van jongeren gezien en ze beïnvloeden de meest cruciale en productieve fase in iemands leven. Een groot deel van deze psychische problemen houdt aan tot ver in de volwassenheid. Wanneer hulp te laat gezocht of verkregen wordt, zijn de gevolgen veel ernstiger, omdat juist dan belangrijke stappen in de ontwikkeling verstoord zijn geraakt. De consequenties uiten zich ook op maatschappelijk niveau: de gevolgen van psychische problemen op jonge leeftijd dragen significant bij aan de globale ziektelast, suïcide is de belangrijkste doodsoorzaak bij 15- tot 20-jarigen en in Nederland wordt arbeidsongeschiktheid bij jongeren in het merendeel van de gevallen veroorzaakt door psychische problemen. Deze psychische problemen bij jongeren zijn meestal diagnose- en domeinoverstijgend en gaan vrijwel altijd gepaard met klachten op andere levensgebieden zoals educatie, financiën of de relationele sfeer. Daarom is het voor deze levensfase cruciaal over een geïntegreerd, gepersonaliseerd hulpaanbod te beschikken, waarbij de samenwerking tussen diverse disciplines en ontschotting tussen verschillende domeinen essentieel zijn om een passend hulpaanbod te kunnen realiseren. Dit is niet makkelijk in het complexe Nederlandse zorgstelsel, waarbij diverse barrières (financieel, wachtlijsten) en de knip in het zorgstelsel bij 18 jaar juist in deze levensfase ervoor zorgen dat veel jongeren met problemen tussen de wal en het schip vallen, terwijl hun nood relatief hoog is. Ons zorgstelsel is helaas het zwakst waar dit juist het sterkst zou moeten zijn. Continuïteit van zorg staat daardoor onder druk op een cruciaal moment in iemands leven en dit komt de kwaliteit van de zorg niet ten goede. In het werken met jongeren met psychische problemen is dit dus een belangrijk aandachtspunt, en vraagt van de hulpverleners, inclusief psychiaters, een flexibele, pragmatische houding en holistische benadering. Daarbij moet snel geschakeld kunnen worden tussen de diversiteit aan klinische klachten/ziektebeelden die vaak optreden en moet er ook aandacht zijn voor de contextuele, onderliggende problematiek, en aangesloten worden bij de behoeften van de jongeren zelf.
Parallel aan deze psychologische transitie vindt er ook een transitie in de hersenen plaats tijdens de adolescentie, die doorgaat tot ten minste het 25e levensjaar. Dit proces gaat gepaard met ‘snoeien’ van verbindingen in de grijze stof en ‘myelinisatie’ van de witte stof en resulteert in efficiëntere prikkeloverdracht tussen zenuwcellen. Het vindt gefaseerd plaats: het begint in het onderste/achterste deel van de hersenen en eindigt in het bovenste/voorste deel, met de rijping van de frontaalkwab als laatste stap. De hersengebieden die belangrijk zijn voor het reguleren van emoties (limbische systeem) zijn eerder ontwikkeld dan de gebieden die met organiseren, controleren, plannen en impulsregulatie te maken hebben (frontale hersengebieden). Daarnaast worden de emotionele hersengebieden bij adolescenten extra geprikkeld door hormonen en zijn bijvoorbeeld de dopaminereceptoren extra gevoelig gedurende deze periode. Door deze veranderingen zijn de verschillende gebieden in de hersenen in deze levensfase tijdelijk niet goed op elkaar afgestemd en wint de ‘emotie’ het daarom vaak van het ‘verstand’ in tegenstelling tot in de volwassen levensfase (en dus die van de ouders en leraren). Deze transitie in het brein speelt dus ook een rol in het gedrag dat zo kenmerkend is voor de jongere.
In deze nascholing krijgen professionals inzicht in wat transitiepsychiatrie is en ook in de doelgroep, de organisatie van zorg, identiteitsontwikkeling en het transdiagnostisch werken.
Inhoud
BLOK A Levensfase en identiteitsontwikkeling
A1 Ontwikkeltaken: van adolescent tot jongvolwassene
A2 Ontwikkeling psychische klachten bij jongeren|
A3 Jongeren en context
BLOK B Transitiepsychiatrie in de praktijk
B1 Theoretisch kader: hervorming van de ggz voor jongeren wereldwijd
B2 Toegepaste transitiepsychiatrie
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen bij casuïstiek
Literatuur
Toets voor Psychiaters 2023/3
Accreditatie
Voor dit nascholingsprogramma is onder ID 521909 voor 3 punten accreditatie toegekend.
Over de auteurs
Thérèse van Amelsvoort is psychiater en hoogleraar transitiepsychiatrie aan de Universiteit van Maastricht. Haar klinische werkzaamheden richten zich op jongeren tussen de 16 en 25 jaar die bij Mondriaan en Koraal in zorg zijn. Verder is ze mede-oprichter van @ease, de Nederlandse variant van het Australische headspace. Eerder werkte ze in Amsterdam bij het AMC, Arkin, Cordaan en Amsta. Ze volgde haar opleiding tot academisch psychiater in Londen bij de Bethlem& Maudsley Hospitals en de Institute of Psychiatry.
Jindra Bakker deed na haar onderzoeksmaster gericht op psychopathologie promotieonderzoek naar de rol van (dagelijks ervaren) positieve emoties bij depressieve klachten en de effectiviteit van een (ecologisch momentane) interventie bij jongeren met sub-klinische depressieve klachten. Sinds haar promoveren in 2018 is ze werkzaam bij het topklinisch centrum transitiepsychiatrie van Mondriaan als master-psycholoog. Naast haar klinische werkzaamheden is ze betrokken als senior onderzoeker, waarbij ze zich richt op toegepast onderzoek. Een algemene deler in haar onderzoek is de toepassing van experience sampling (ook wel ecological momentary assessment genoemd), wat ze bijvoorbeeld toepast in onderzoek naar ADHD, emotieregulatie en ook in implementatie van de groene ggz.
Yvonne Daniels werkt sinds 2009 als verpleegkundige bij Mondriaan. Op het moment van schrijven rondt ze haar opleiding af tot Geestelijke Gezondheidszorg Verpleegkundig Specialist bij Opleidingsinstelling GGZ-VS in Utrecht. Na haar afstuderen zal ze blijven werken als verpleegkundig specialist binnen het Topklinisch Centrum Transitiepsychiatrie van Mondriaan.
Esther Florisse is verbonden aan de poli Mondriaan Kind &Jeugd, waar TOPGGz transitiepsychiatrie een onderdeel van is. Zij werkt daar als klinisch psycholoog (doelgroep 4-25 jaar) en als manager zorg. Ook is zij geregistreerd als relatie- en gezinstherapeut NVRG. Naast haar werk op de poli is zij praktijkopleider (P-opleiding) binnen Mondriaan en een van de hoofddocenten Systeemtherapie bij RINO Zuid.
Hub. Meessen is verpleegkundig specialist ggz, relatie- en gezinstherapeut NVRG en co-therapeut Mentalization Based Treatment individuele en groepsbehandeling. Hij heeft 25 jaar werkervaring als crisisinterventor spoedeisende psychiatrie buiten kantoortijd en daarnaast enkele jaren ervaring als praktijkondersteuner ggz in de huisartsenpraktijk en in een vrijgevestigde psychotherapiepraktijk.
Mary Rose Postma is gz-psycholoog en werkt sinds 2015 in de transitiepsychiatrie. Haar werk binnen Mondriaan richt zich op jongeren van 16 tot 25 jaar. Dit werk combineert zij de laatste jaren met het een promotieonderzoek aan de Universiteit Maastricht. Hier doet zij onderzoek naar een begeleide zelfhulpinterventie die wordt aangeboden via een smartphone en gericht is op een negatief zelfbeeld bij jongeren met traumatische ervaringen vanuit hun jeugd. Daarnaast is zij landelijk trainer bij @ease. In september 2023 zal zij starten met de opleiding tot klinisch psycholoog-specialist binnen Mondriaan.
De auteurs hebben geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangen geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en hebben geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afronding van deze nascholing:
- weet u hoe de ontwikkeling van identiteit en brein verloopt;
- kent u de specifieke psychopathologie in deze levensfase – de transitie naar volwassenheid – in de context van de dynamiek die ermee gepaard gaat;
- weet u wat transdiagnostisch werken is;
- bent u op de hoogte van de organisatie van hulpverlening voor jongeren met psychische problemen.
Bronnen bij dit programma
